Damar sertliği, tıbbi adıyla ateroskleroz, kalp ve damar hastalıklarının temel nedenlerinden biridir. Atardamarların (arterlerin) iç duvarlarında kolesterol, yağ, kalsiyum ve diğer maddelerin birikmesi sonucu damarların sertleşmesi ve daralmasıyla ortaya çıkar. Bu durum kan akışını engelleyerek kalp krizi, inme, böbrek hastalığı gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Peki damar sertliği nedir, nasıl oluşur ve en önemlisi nasıl önlenir? İşte detaylar…
Ateroskleroz Nedir?
Ateroskleroz, atardamar duvarlarının iç yüzeyinde “plak” adı verilen yağlı birikintilerin oluşmasıyla başlar. Bu plaklar zamanla büyür, damarların elastikiyetini kaybetmesine ve daralmasına neden olur. Sonuç olarak, organlara ve dokulara giden kan miktarı azalır.
Aterosklerozun başlıca etkilediği bölgeler:
- Kalp damarları (koroner arterler),
- Beyin damarları (serebral arterler),
- Bacak damarları (periferik arterler),
- Böbrek damarları.
Ateroskleroz sinsi ilerleyen bir hastalıktır ve genellikle belirti vermeden yıllarca gelişebilir. İlk belirti genellikle ciddi bir kalp krizi ya da inme olabilir.
Damar Sertliği Nasıl Oluşur?
Aterosklerozun oluşum süreci karmaşık olmakla birlikte temel adımlar şunlardır:
- Damar duvarında hasar oluşur: Yüksek tansiyon, sigara dumanı, kolesterol gibi faktörler damarların iç yüzeyine zarar verir.
- Yağ birikimi başlar: LDL (kötü kolesterol) damar duvarında birikmeye başlar.
- Bağışıklık sistemi devreye girer: Vücut bu birikimi tehdit olarak algılar ve iltihap hücreleri gönderir.
- Plak oluşur: Yağ, kolesterol, kalsiyum ve ölü hücrelerden oluşan bir plak gelişir.
- Damar tıkanır: Zamanla bu plaklar büyüyerek damarı daraltır ya da tamamen tıkar. Bazen plak yırtılarak pıhtı oluşumuna yol açar, bu da ani tıkanmalara neden olabilir.
Aterosklerozun Belirtileri Nelerdir?
Aterosklerozun belirtileri, hangi damarın etkilendiğine bağlı olarak değişir. Erken evrelerde hiçbir belirti görülmeyebilir. Ancak ilerleyen dönemlerde şu şikâyetler oluşabilir:
1. Kalp damarlarında:
- Göğüs ağrısı (anjina),
- Nefes darlığı,
- Kalp krizi.
2. Beyin damarlarında:
- Geçici felç (TIA),
- İnme (felç),
- Görme ve konuşma bozuklukları.
3. Bacak damarlarında:
- Yürürken baldır ağrısı (periferik arter hastalığı),
- Ayaklarda soğukluk, renk değişikliği,
- Yavaş iyileşen yaralar.
4. Böbrek damarlarında:
- Yüksek tansiyon,
- Böbrek fonksiyonlarında bozulma.
Aterosklerozun Risk Faktörleri Nelerdir?
Aterosklerozun gelişiminde rol oynayan risk faktörleri ikiye ayrılır: değiştirilemeyen ve değiştirilebilir faktörler.
Değiştirilemeyen Faktörler:
- Yaş: Risk yaşla birlikte artar.
- Cinsiyet: Erkeklerde daha sık görülür; kadınlarda menopoz sonrası risk artar.
- Aile öyküsü: Ailede erken yaşta kalp-damar hastalığı olan bireylerde risk yüksektir.
Değiştirilebilir Faktörler:
- Yüksek kolesterol (özellikle LDL),
- Yüksek tansiyon (hipertansiyon),
- Sigara kullanımı,
- Şeker hastalığı (diyabet),
- Obezite ve fazla kilo,
- Fiziksel hareketsizlik,
- Sağlıksız beslenme,
- Stres.
Bu faktörler, damar iç yüzeyine zarar vererek plak oluşumunu hızlandırır.
Damar Sertliği Nasıl Önlenir?
Ateroskleroz, büyük ölçüde önlenebilir bir hastalıktır. Yaşam tarzı değişiklikleri ve düzenli sağlık kontrolleriyle damar sağlığınızı koruyabilirsiniz.
1. Sağlıklı Beslenin
- Doymuş yağlar ve trans yağlardan uzak durun. Bunun yerine zeytinyağı, avokado, fındık gibi sağlıklı yağlar tercih edin.
- Tam tahıllar, sebze ve meyvelerle beslenin.
- Kırmızı et yerine balık ve baklagillere yönelin.
- Tuz ve şeker tüketimini azaltın.
2. Düzenli Egzersiz Yapın
Haftada en az 150 dakika orta düzeyde egzersiz (hızlı yürüyüş, bisiklet, yüzme) önerilir. Egzersiz, kolesterolü dengeler, tansiyonu düşürür ve damar esnekliğini artırır.
3. Sigarayı Bırakın
Sigara, damar iç yüzeyine en çok zarar veren etkenlerden biridir. Sigara bırakıldığında kalp-damar sağlığı hızla iyileşir.
4. Tansiyonunuzu ve Kan Şekerinizi Kontrol Altında Tutun
Hipertansiyon ve diyabet, damarları sessizce tahrip eder. Bu nedenle bu hastalıkların erken tanısı ve düzenli takibi çok önemlidir.
5. Kolesterolünüzü Düşürün
LDL kolesterolün yüksek olması damar plaklarının oluşmasını kolaylaştırır. Gerekirse diyetin yanı sıra ilaç tedavisi uygulanabilir.
6. Kilonuzu Koruyun
Fazla kilo, özellikle bel çevresinde biriken yağlar, damar sağlığını olumsuz etkiler. Sağlıklı kiloda olmak ateroskleroz riskini düşürür.
7. Stresi Yönetin
Kronik stres, kalp sağlığı üzerinde dolaylı etkiler yaratır. Yoga, nefes egzersizleri, hobiler ve psikolojik destek stresi azaltmada faydalıdır.
Ateroskleroz Tanısı Nasıl Konur?
Ateroskleroz tanısı için kullanılan başlıca yöntemler:
- Kan testleri: Kolesterol, trigliserid, glikoz değerlerine bakılır.
- Ekokardiyografi: Kalbin yapısı ve fonksiyonu değerlendirilir.
- BT anjiyografi: Damarların detaylı görüntülenmesini sağlar.
- Doppler ultrason: Boyun ve bacak damarlarındaki kan akışı ölçülür.
- Anjiyografi: Damar tıkanıklıklarının yerini ve derecesini gösterir.
Aterosklerozun Tedavisi Var mı?
Erken evrede yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olabilir. İleri evrede ise aşağıdaki tedaviler uygulanabilir:
- İlaç tedavisi: Kolesterol düşürücü (statinler), tansiyon ilaçları, kan sulandırıcılar.
- Anjiyoplasti ve stent: Tıkalı damarın açılması ve yeniden daralmasının önlenmesi için.
- Bypass cerrahisi: Çoklu damar tıkanıklıklarında alternatif damar yolları oluşturulur.
Damar sertliği, uzun yıllar sessiz seyreden ancak ciddi sonuçlara yol açabilen bir hastalıktır. Aterosklerozu önlemek, büyük ölçüde bireyin elindedir. Sağlıklı yaşam alışkanlıkları, düzenli kontroller ve risk faktörlerinin kontrolü sayesinde damarlarınızı koruyabilir, kalp ve beyin sağlığınızı uzun yıllar sürdürebilirsiniz.
Unutmayın: Sağlıklı damarlar, sağlıklı bir yaşamın temelidir.
Temmuz 31, 2025 10:00 am